חברות וחברי קהילת האוניברסיטה העברית,
ימים קשים עוברים עלינו. אנו נמצאים בעיצומו של משבר אזרחי שלדעת רבים מאתנו אין לו תקדים. כולנו מבינים שזאת זכותה ואף חובתה של ממשלה חדשה לקדם נושאים חדשים ולשנות כללים קיימים. זאת חלק מנשמת אפה של דמוקרטיה. יחד עם זאת חלק לא פחות חשוב של כל ממשלה הוא לכבד את כללי המשחק היסודיים של דמוקרטיה, הכוללים כיבוד זכויות אדם וחופש ביטוי וכוללים מערכת איזונים פנימית בין הרשויות על מנת לשמור על זכויות המיעוט ולמנוע עריצות שלטונית. זהו גם חלק מנשמת אפה של דמוקרטיה.
שורה של התבטאויות ופעולות שנעשו בשבועות האחרונים מעלים חשש כבד לגבי כוונת הממשלה לכבד את כללי המשחק של דמוקרטיה. ראשית נשמעו דברים שחלקם מעוררי חלחלה כלפי זכויות מיעוטים. ובשבועות האחרונים אנו עדים לניסיון ישיר של הממשלה לשנות באופן דרמטי את המערכת המשפטית, מהלך שיגיע לשיאו ביום שני הקרוב עת יהיה ניסיון להעביר חוקים שבאופן פוטנציאלי יעניקו כוח בלתי מוגבל לממשלה. חשוב לציין בהקשר זה שכולנו מבינים ששינויים מסוימים נדרשים במערכת המשפטית. אך יש הבדל מהותי בין שינויים במערכת המשפטית והרס מוחלט שלה.
כל אוניברסיטאות המחקר, ללא יוצא מן הכלל, הביעו את התנגדותם לכל ניסיון של פגיעה בזכויות האדם, והוציאו הודעה משותפת שבה הביעו את חששן הכבד מהחקיקה המשפטית המוצעת כרגע. ולא בכדי. מדינות שבהן לא נשמרות זכויות אדם ויש עריצות שלטונית הן ככלל מדינות נחשלות שבהן גם הכלכלה, גם התרבות, וגם מערכת ההשכלה הגבוהה נפגעות באופן קשה. אנו שומרים בגאווה גדולה את ישראל כמדינה דמוקרטית ויהודית ולפתע המדינה היהודית-דמוקרטית נמצאת בסכנה מהסוג שלא חווינו עד כה.
ועם זאת, הנהלת האוניברסיטה העברית מודעת לכך שיש חלק בתוך הקהילה שאינו מסכים עם מה שכתבנו. ולכן, ניסינו עד כה להתנהל בצורה זהירה: מחד הבענו את עמדתנו בנושאים האלה בסדרה של מכתבים, חלקם בשיתוף עם אוניברסיטאות אחרות. ומאידך, התבטאנו במתינות וניסינו להימנע מעמדה חדה יותר של הנהלת האוניברסיטה תוך כבוד לעובדה שחלק מתוכנו אינו חש בנוח עם עמדות חדות בנושא המשפטי.
מה השתנה? ראשית, התקווה שיהיה דיון אמיתי על השינויים החוקתיים לצערנו התבדתה. חבילת החוקים הנוכחית שהיא, בעיני כמעט כל המומחים בנושא, שוות ערך להרס המערכת המשפטית מובאת לחקיקה ביום שני הקרוב. שנית, אנו רואים התבטאויות קיצוניות בצורה ממש יוצאת דופן שנאמרות על ידי פוליטיקאים, ואשר ניתן יהיה לבצעם אם השינוי החוקתי יעבור. הדוגמה אולי המחרידה ביותר הייתה של פוליטיקאי שדרש לכלוא את היועץ הממשלתי לשעבר בגלל שהעז להעריך שיש סכנה לשפיכות דמים במדינה בעקבות השינויים החוקתיים. אם החוקים המוצעים יעברו – הממשלה תוכל לכלוא אנשים כמו היועץ המשפטי לשעבר או כל אדם שיביע עמדות שאינן נושאות חן בעיניה כי לא תהיה מערכת משפטית שתוכל לאזנה. לטעמנו מובן מאליו שבמצב של סכנה כזאת אי אפשר להחריש.
לאור זאת, הנהלת האוניברסיטה העברית מעודדת את חברות וחברי קהילתה ליטול חלק בהפגנות כנגד החקיקה המשפטית ביום שני הקרוב, ובאופן יותר כללי להיות חלק מהמאבק הדמוקרטי כנגד הניסיון להפוך את ישראל למדינה שבה יש עריצות שלטונית וממשלה, בין אם מימין ובין אם משמאל, יכולה לעשות כרצונה ללא גוף שיאזן את כוחה. האוניברסיטה העברית גאה להיות חלק חשוב של מדינת ישראל וככזאת עליה לפעול בכל האמצעים הדמוקרטיים העומדים לרשותה כנגד איום על אופייה הדמוקרטי-יהודי של המדינה.
אנו ערים לכך שלא כל חברות וחברי קהילתנו מחזיקים בעמדה הזאת. לפיכך, כל המבחנים שאמורים להתקיים בעת ההפגנה יתקיימו כרגיל וכל הסטודנטים והסטודנטיות החפצים בכך יוכלו לקיים את המבחן כרגיל. כפי שנכתב במכתב קודם, בכפוף להסכמת המרצים האחראים למבחנים הנערכים ביום הזה – כל הסטודנטים והסטודנטיות שרוצים להשתתף בהפגנות הנערכות באותו יום יהיו זכאים למועד מיוחד. בהוראת הממונה על השכר, חברות וחברי הסגל המנהלי זכאים להשתתף בהפגנה תמורת ויתור על יום חופש.
בברכה
אשר ותמיר
أعضاء مجتمع الجامعة العبريّة الأعزّاء،
تمرّ علينا أيّام عصيبة، فنحن في خضّم أزمة مدنيّة يعتقد الكثيرون منّا أنّه لم يسبق لها مثيل. ندرك جميعًا أنّ من حقّ الحكومة الجديدة، بل ومن واجبها النهوض بقضايا جديدة وتغيير القواعد المتّبعة حاليًّا، حيث إنّ هذا جزءًا من جوهر الحياة الديمقراطيّة. ومع ذلك، فإنّ جانبًا لا يقلّ أهمّيّة في أيّ حكومة، هو احترام القواعد الأساسيّة للّعبة الديمقراطيّة، التي تشمل احترام حقوق الإنسان وحرّيّة التعبير، وتشمل نظامًا داخليًّا للضوابط والتوازنات بين السلطات من أجل الحفاظ على حقوق الأقلّيّات ومنع الاستبداد من جانب السلطات، وهذا أيضًا جزء من جوهر الحياة الديمقراطيّة.
تثير سلسلة من التصريحات والإجراءات التي شهدناها في الأسابيع الأخيرة مخاوف جدّيّة بشأن نيّة الحكومة فيما يتعلّق احترام قواعد لعبة الديمقراطيّة. خلال هذه الفترة، طُرحت أمور تتعلّق بحقوق الأقلّيّات، بعضها يثير الاشمئزاز. في الأسابيع الأخيرة شهدنا محاولة مباشرة من قبل الحكومة لتغيير النظام القضائيّ بشكل كبير، وهي خطوة ستبلغ ذروتها يوم الإثنين المقبل، حيث ستكون هناك محاولة لإقرار قوانين من شأنها أن تمنح الحكومة سلطات غير محدودة. جدير بالذكر في هذا السياق، إنّنا جميعًا ندرك أنّ هناك حاجة إلى تغييرات معيّنة في النظام القضائيّ، لكن هناك فرق جوهريّ بين تغيير النظام القضائيّ، وتدميره بالكامل.
أعربت جميع جامعات الأبحاث، دون استثناء، عن معارضتها لأيّ محاولة لانتهاك حقوق الإنسان، وأصدرت بيانًا مشتركًا أعربت فيه عن قلقها البالغ إزاء التشريعات القضائيّة المقترحة حاليًّا. وهذا لم يأتِ عبثًا، فالدول التي لا يُحافَظ فيها على حقوق الإنسان وفيها استبداد من جانب الحكومة، هي على الأغلب دول متخلّفة يتضرّر فيها الاقتصاد، الثقافة ونظام التعليم العالي بشدّة. نحن نحافظ بفخر على إسرائيل بصفتها دولة ديمقراطيّة ويهوديّة، وفجأة أصبحت الدولة اليهوديّة الديمقراطيّة في خطر من النوع الذي لم نشهده من قبل.
ومع ذلك، فإنّ إدارة الجامعة العبريّة تدرك أنّ هناك جزءًا من المجتمع لا يتّفق مع ما كتبناه. لذلك، حاولنا حتّى الآن توخّي الحذر: فمن ناحية، أبدينا موقفنا من هذه القضايا في سلسلة من الرسائل، بعضها بالتعاون مع جامعات أخرى، ومن ناحية أخرى، كانت تصريحاتنا معتدلة وحاولنا تجنّب موقف أكثر حدّة من قبل إدارة الجامعة، مع احترام حقيقة أنّ البعض منا لا يشعر بالارتياح من مواقف حادّة بشأن المسألة القضائيّة.
ما الذي تغيّر؟ أوّلًا، إنّ الأمل في أن يكون هناك نقاش حقيقيّ بشأن التغييرات الدستوريّة قد تبدّد للأسف. الرزمة الحاليّة من القوانين التي، في نظر جميع الخبراء في هذا الموضوع تقريبًا، تعادل تدمير النظام القضائيّ، مطروحة لتشريعها يوم الإثنين. ثانيًا، نشهد تصريحات متطرّفة للغاية يُدلي بها السياسيّون، والتي يمكن تنفيذ مضمونها إذا تمّ إقرار التغيير الدستوريّ. ربّما كان المثال الأكثر فظاعة هو سياسيّ يطالب بسجن مستشار حكوميّ سابق لأّنه جَرُؤ على التقدير أنّ هناك خطر إراقة الدماء في البلاد في أعقاب التغييرات الدستوريّة. إذا تمّ إقرار القوانين المقترحة، فستكون الحكومة قادرة على سجن أشخاص مثل المستشار القضائيّ السابق، أو أيّ شخص يعبّر عن آراء لا تروق لها، لأنّه لن يكون هناك نظام قضائيّ يمكنه موازنتها. في رأينا، من البديهيّ أنّه في حالة خطيرة مثل هذه، لا يمكن للمرء أن يصمّ آذانه.
في ضوء ذلك، تشجّع إدارة الجامعة العبريّة أعضاء مجتمعها على المشاركة في المظاهرات ضدّ التشريع القضائيّ يوم الإثنين المقبل، وبشكل عامّ أكثر، أن يكونوا جزءًا من النضال الديمقراطيّ ضدّ محاولة تحويل إسرائيل إلى دولة فيها استبداد من جانب الحكومة، ويمكن للحكومة، سواء من اليمين أو من اليسار، أن تفعل ما تشاء دون هيئة توازن قوّتها. تفخر الجامعة العبرية بكونها جزءًا مهمًّا من دولة إسرائيل، وبصفتها كذلك، يجب أن تعمل بكلّ الوسائل الديمقراطيّة المتاحة لها ضدّ تهديد الطابع اليهوديّ الديمقراطيّ للدولة.
نحن ندرك أنّه ليس كلّ أعضاء مجتمعنا يتبنّون هذا الموقف. لذلك، ستُجرى جميع الامتحانات التي من المقرّر إجراؤها في وقت المظاهرة كالمعتاد، وسيتمكّن جميع الطلّاب والطالبات الذين يرغبون في إجراء الامتحان كما هو مقرّر، من القيام بذلك. كما ورد في الرسالة السابقة، رهنًا بموافقة المحاضرين المسؤولين عن الامتحانات التي ستُجرى في هذا اليوم – يحقّ لجميع الطلّاب والطالبات الذين يرغبون في المشاركة في المظاهرات التي ستُنظّم في ذلك اليوم، الحصول على موعد خاصّ لإجراء الامتحان. بموجب أمر المسؤول عن الأجور، يحقّ لأعضاء هيئة التدريس وأعضاء الطاقم الإداريّ المشاركة في المظاهرة مقابل التخلّي عن يوم إجازة.
مع فائق الاحترام،
آشر وتمير